Nieznany obraz Dulębianki

Kiedy trafiłam na ten obraz, serce zabiło mi mocniej. Dulębianka! Nieznany mi wcześniej portret udostępniła na Instagramie Magdalena Ponikowska-Presseisen zajmująca się w Krakowie konserwacją i restauracją dzieł sztuki, pokazując efekty swojej – znakomitej! –  pracy. Z lekko zszarzałego obrazu o przytłumionych kolorach wyłoniło się dzieło, które bez wątpienia namalowała Maria Dulębianka.

Co potwierdza autorstwo Dulębianki? Tu właściwie sprawa jest prosta.

Po pierwsze, w prawym dolnym rogu dostrzeżemy wyraźną sygnaturę „MD”. Taki monogram wiązany można znaleźć także na wielu innych pracach malarki.

Po drugie, na odwrocie płyty znajduje się opis wskazujący na autorstwo Dulębianki. (Początkowo zakładałam, że został naniesiony ręką artystki, ale jej pismo, choć podobne, nie bywało w ten sposób pochylone. Być może to właściciele opisali należącą do nich pracę.)

Moje małe śledztwo w ówczesnej prasie potwierdziło zaś, że Zdzisława Kowarzowa należała do grona lwowskich działaczek emancypacyjnych, które pracowały ramię w ramię z Dulębianką. Zasiadała na przykład w dyrekcji spółki zajmującej się budową Domu Kobiet im. Marii Konopnickiej, czyli wielkiego (niezrealizowanego) marzenia Dulębianki, , a także – podobnie jak artystka – pisywała do „Zorzy Ojczystej”.

Dulębianka w październiku 1910 roku, po śmierci Konopnickiej, przeprowadziła się na stałe do Lwowa. Wkrótce zaangażowała się całkowicie w działalność feministyczną i społeczną, ale początkowo nie planowała całkowitego porzucenia malarstwa. Skąd to wiemy? W zbiorach wrocławskiego Ossolineum zachował się jej liścik do prezesa lwowskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych z pytaniem o dostępne pracownie.

Wydaje się jednak, że w tym okresie Dulębianka malowała już głównie na potrzeby najbliższych: rodziny i przyjaciółek. Rzadko pokazywała prace na wystawach, a jeśli już, to były to właśnie portrety koleżanek. Również w katalogu wystawy pośmiertnej Dulębianki, zorganizowanej kilka miesięcy po jej śmierci w 1919 roku, pojawia się cały szereg podobizn przyjaciółek: Felicji Nossig, Anny Lewickiej, Marii Bruchnalskiej, Jadwigi Moszyńskiej, Stefanii Wekslerowej czy Zofii Strzetelskiej-Grynbergowej.

Właśnie Strzetelska-Grynbergowa pisała na łamach „Bluszczu” w 1909 roku – a więc gdy Dulębianka mieszkała jeszcze z Konopnicką w Żarnowcu – o jej obrazach: „Są to rzeczy w rodzaju odbiegającym od maniery ustalonej i produkowanej tutaj. Subtelność niesłychana, wywołana jakby wprost niedbałymi środkami. Zaobserwowanie i pochwycenie dodatnich momentów zjawiska, a mimo to realizm i podobieństwo doskonałe”.

Po wybuchu I wojny światowej Dulębianka skupiła się na organizacji pomocy humanitarnej. Ze wspomnień jej współpracowniczek i współpracowników wiadomo, że była ogromnie oddana pracy i wręcz oblegana przez potrzebujących. Możemy więc założyć, że lwowskie koleżanki portretowała przed 1914 rokiem.

Pojedyncze dzieła Dulębianki znajdują się w kolekcjach publicznych, m.in. Muzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum Narodowym w Krakowie, Muzeum Niepodległości w Warszawie i Lwowskiej Galerii Obrazów; największy zbiór posiada Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu.

Co stało się z pozostałymi pracami? Dzieła kupowane przez Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie czy Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie i Lwowie rozlosowywano pomiędzy członków i członkinie. Czasem obrazy nabywali prywatni kolekcjonerzy, najczęściej zamawiano u Dulębianki portrety.

Na wspomnianej wystawie pośmiertnej, zorganizowanej przez lwowski Związek Artystek Polskich, pokazano ponad 50 prac Dulębianki pochodzących ze zbiorów rodziny i przyjaciół. Przy okazji sprzedano przeszło 200 obrazów i szkiców, które pozostały po zmarłej, a pieniądze (3860 koron) przeznaczono na rzecz „komitetu dla uczczenia śp. Marii Dulębianki”.